یا شاید جزو آنهایی هستید که از انواع مختلف لنزهای طبی یا رنگی استفاده می‌کنید و گهگاه و به کمک انواع و اقسام توجیه‌ها با قرمزی و سوزش چشم خود کنار می‌آیید! یا نه شاید از عینک استفاده می‌کنید اما باز، بینایی راحتی ندارید. همه اینها را به بهانه برگزاری سیزدهمین کنگره سراسری اپتومتری ایران با دبیر انجمن علمی اپتومتری ایران درمیان گذاشته‌ایم. محمدرضا زرین که عضو گروه آموزشی اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز هست تأکید دارد که برای اطمینان از سلامت بینایی باید چشم در شرایط عادی هر سال 2 بار توسط یک اپتومتریست به‌صورت دقیق معاینه شود.
- بیایید گفت‌وگو را با تعریف وظایف اپتومتری در حوزه سلامت بینایی شروع کنیم. دقیقا در چه مواقعی باید به یک اپتومتریست مراجعه کرد؟
هدف از تأسیس رشته اپتومتری در ایران که 35سال و در دنیا بیش از 130سال سابقه دارد ارائه خدمات و درمان‌های بینایی با کیفیت بالا به بیماران است. با توجه به شرح وظایف 19گانه اپتومتریست‌ها می‌توان گفت مراقبت اولیه از بینایی به اپتومتریست‌ها مربوط است. هر زمان به سنجش بینایی، درمان اختلالات دید دوچشمی، تجویز عینک‌های لازم برای اصلاح عیوب انکساری، تجویز انواع لنزهای تماسی و تجویز سیستم‌های اپتیکی برای افراد نیمه نابینا (Low vision) نیاز داشتیم، می‌توانیم به یک اپتومتریست مراجعه کنیم.
- با این تفاسیر آیا نقطه آغاز اصلاح مشکلات بینایی و درمان بیماری‌های چشمی مراجعه به اپتومتریست است؟
بله، دقیقا، اپتومتریست مراقب اولیه بینایی است. طبق آماری که ما داریم مشکل چشمی و بینایی 85درصد از افرادی که نیاز به خدمات درمان یا اصلاحی دارند با خدمات اپتومتریست برطرف می‌شود.
- آیا می‌توان گفت بیشترین فعالیت یک اپتومتریست اصلاح کاهش دید و تجویز عینک است؟
اصلاح عیوب انکساری عموما نیاز به یک سری خدماتی دارد که به‌عنوان پیش زمینه شناخته می‌شود. نمی‌توان از اصلاح عیوب بینایی یا تجویز عینک به‌عنوان بیشترین فعالیت یک اپتومتریست نام برد و بهتر است در این زمینه به معاینات تخصصی چشم مانند سنجش بینایی، ارزیابی میدان بینایی، ارزیابی عملکرد عضلات چشمی و نیز سیستم حرکتی و حسی چشم اشاره کنیم. در واقع اینها یک سری معاینات زنجیروار و تخصصی است که می‌تواند منجر به تجویز عینک مناسب شود. اما امکان دارد فردی که مراجعه و از کاهش دید خود اظهار ناراحتی می‌کند نیاز به تجویز عینک نداشته باشد و در معاینات او عیب انکساری دیده نشود و دلیل کاهش دید او موارد دیگری باشد. در رابطه با این افراد نه‌تنها عینک تجویز نمی‌شود بلکه باید قرنیه و سیستم‌های داخلی و عملکرد راه‌های بینایی او کنترل شود تا ارجاع خوب و مناسبی برای رفع مشکل به بیمار بدهیم.
- آیا سوزش یا خستگی چشم که این روزها اکثر تهرانی‌ها و کسانی که با رایانه کار می‌کنند از آن گلایه دارند عموما باعث تجویز عینک برای افراد می‌شود؟
به همان میزان که کار با رایانه در کشور گسترش یافته شکایت افراد از ناراحتی‌های چشمی نیز زیاد شده است. کار با کامپیوتر برای کاربرانی که به‌صورت حرفه‌ای و طولانی با آن کار می‌کنند و البته ممکن است هیچ‌گونه مشکل چشمی نیز نداشته باشند باعث ایجاد یک سری علائم بینایی می‌شود. اما در مواردی این علائم که سوزش، خارش و قرمزی چشم، کاهش دید، سردرد و گاهی حتی تهوع نیز می‌تواند باشد به‌صورت زودرس بروز می‌کند. اپتومتریست در این موارد پس از معاینه، اگر مشکل بینایی یا چشمی مشاهده کند ابتدا برای درمان آن اقدام می‌کند. اگر مشکل چشمی و بینایی در فرد وجود نداشته باشد این ناراحتی‌ها می‌تواند با رعایت بهداشت چشم و یک سری مشاوره‌های تخصصی و تمرین‌های بینایی ارتوپتیک و رعایت شرایط ارگونومی مناسب در محیط کار برطرف شود. بنابراین مشکلاتی که از آنها به‌عنوان مشکلات بینایی نام بردیم می‌تواند در افرادی که حتی مشکل چشمی ندارند نیز بروز کند و باعث ایجاد خستگی در چشم شود. به‌خصوص در افرادی که مجبورند از فاصله کمتر از 40سانتی‌متر به‌طور مرتب به اجسام نگاه کنند.
- شرایط ارگونومی دقیقا به چه چیزی اشاره دارد؟
شرایط ارگونومی به فاصله چشم تا جسم مورد نظر که می‌تواند صفحه رایانه، کتاب و... موقعیت شخص در برابر نور محیط، سطوح منعکس‌کننده در برابر چشم، زاویه تابش منبع نورانی و مواردی از این دست می‌پردازد. این شرایط اگر مناسب باشد بخش بزرگی از علائم بینایی، کم خواهد شد.
- برای افرادی که مجبور به استفاده از عینک هستند، آیا استفاده از لنز هم امکان پذیر است؟
شرایط بیمار در این موارد باید درنظر گرفته شود. لنز می‌تواند در هر شرایطی جایگزین عینک باشد اما توصیه اول ما استفاده از عینک است. به این دلیل که شرایط نگهداری و استفاده از آن راحت‌تر و ایمن‌تر است. برای افراد با شماره چشم بالا و افرادی که آستیگماتیسم‌های نامنظم، قوز قرنیه یا نمره بالای یکطرفه در یک چشم دارند اگر می‌خواهند بینایی خوب و دید دوچشمی خوبی داشته باشند باید به جای عینک از لنز استفاده کنند.
- به لحاظ تخصصی عینک خوب دارای چه مشخصاتی است؟
عینک خوب مجموعه‌ای از چند مشخصه خوب است. تجویز خوب، عدسی خوب و فیت خوب فریم. اگر هر کدام از این مشخصه‌ها خوب نباشد احتمالا عینک خوبی نخواهیم داشت. یکی از حوزه‌های تخصصی اپتومتریست‌ها که متأسفانه به این نکته در جامعه ما به درستی توجه نمی‌شود و حضور افراد فاقد صلاحیت است که شرایطی را برای بیمار ایجاد می‌کنند که نتوانند از این حوزه علمی و تخصصی به‌خوبی برخوردار شوند. بنابراین پیشنهاد می‌شود که اگر می‌خواهیم از عینک خوبی استفاده کنیم بهتر است به مراکزی که تخصص علمی در بخش تجویز، مشاوره انتخاب عدسی و فیت فریم دارند مراجعه کنیم.
- آیا همه عدسی‌هایی که در بازار وجود دارند دارای استاندارد لازم هستند؟
نه، عدسی‌های فراوانی در بازار به فروش می‌رسند که از مجاری غیرقانونی وارد شده و فاقد استانداردهای لازم هستند و البته در مراکز غیرتخصصی به کارگرفته می‌شوند. ما در کنگره‌های علمی اپتومتری سعی می‌کنیم اپتومتریست‌ها را با استانداردها و ویژگی‌های جدید عدسی‌ها آشنا کنیم و در کنگره و سمینارهای تخصصی آنها را به بحث و تبادل نظر می‌گذاریم تا اپتومتریست‌ها بتوانند بهترین عدسی‌ها را به بیماران خود پیشنهاد دهند.
- لنز خوب دارای چه ویژگی‌هایی است؟
برای استفاده از لنز باید مراحل تجویز و فیت انجام شود. حساسیت‌هایی برای فردی که می‌خواهد از لنز استفاده کند وجود دارد حالا چه این لنز طبی یا رنگی باشد. باید قبل از استفاده از لنز سلامت عمومی و سلامت چشم فرد مورد بررسی قرار گیرد؛ مثلا افرادی که بیماری دیابت یا تیروئید دارند حتما تجربه ناموفقی در استفاده از لنز خواهند داشت و علائم بینایی نیز با استفاده از لنز در این افراد تشدید خواهد شد.
سلامت چشمی افراد نیز باید مورد ارزیابی قرار گیرد؛ مواردی مانند سلامت قرنیه، سلامت اشک به لحاظ کمی و کیفی، وضعیت غدد لبه‌های پلک و موارد دیگری که همه این عوامل در ایجاد بینایی راحت و خوب با لنز دخالت دارند. لنز به این دلیل که در بستری از اشک در چشم قرار می‌گیرد می‌تواند با ویژگی‌های مختلف اشک، اثرات متفاوتی را در بینایی افراد ایجاد کند. اگر اشک فردی برای استفاده از لنز مناسب نباشد استفاده از لنز باعث ایجاد ناراحتی و نهایتا دید نامناسب خواهد شد.
نکته قابل توجه دیگر در انتخاب لنز، کیفیت و کارخانه سازنده لنز است که این موارد نیز در کنگره‌های تخصصی برای اپتومتریست‌ها تشریح می‌شود. بنابراین انتخاب و استفاده از لنز باید با توجه به این اصول علمی و با نظر اپتومتریست انجام شود.
- در نهایت اینکه در سیزدهمین کنگره علمی اپتومتری چه محورهایی مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند؟
کنگره سیزدهم، 3محور عمده دارد. اختلالات دید دو چشمی به‌خصوص تنبلی چشم، کنتاکت لنز یا عدسی‌های تماسی و افراد نیمه‌نابینا یا کم‌بینا که البته در این خصوص در کشور ما کم‌کاری شده است. یکی از حوزه‌های تخصصی اپتومتری ارائه خدمات به افراد کم بیناست. با معاینات و ارزیابی کامل و استفاده از عینک‌های مخصوص مثل عینک‌های تلسکوپی می‌توان تا حدودی بینایی را به نیمه بینایان بازگرداند و تغییر بسیار بزرگی در زندگی این افراد ایجاد کرد. امیدواریم تلاش همکاران من در تهیه و ارائه مقالات علمی در این زمینه در کنگره سیزدهم باعث ارتقای علم و آگاهی و خدمات رسانی بیشتر به این افراد شود.
